Монгол сайхан эх орныхоо бахархалуудын 1 эзэн богд Чингис хаан болон түүний удмын хаадын зураг төрсөн он, хаан ширээнд суусан он болон бусад мэдээллийн хамт орууллаа, үндсэрхэг үзэлтэн хүн бүрт зориулав.
Хаадын зурганууд доорхи кодыг таньж унших заавар:
1 - Төрсөн он
2 - Хаан ширээнд суусан он болон хаан сэнтийнээс буусан он /нийт хаан байсан жил/
3 - Бусад
Чингис
1. 1162 /хар морин/
2. 1206 - 1227 /21/
3. Тэмүүжин одоогийн Хэнтий аймгийн нутаг Онон мөрний Дэлүүн болдог гэдэг газар мэндлэсэн. Есүхэй баатар, Өүлэн хатан нарын ууган хүү. Анхны нийслэл нь Хэрлэний хөдөө арал дахь Аварга тосонд байсан.
Өгөөдэй
1. 1187 /улаагчин морин/
2. 1228 - 1241 /13/
3. Чингис хааныг өөд болмогц түүний отгон хөвүүн Тулуй төрийн хэргийг түр хамаарч байгаад, Хэрлэний хөдөө аралд Их хуралдай чуулж Чингисийн 3-р хөвүүн Өгөөдэйг хаанд өргөмжилжээ. 17 насандаа эцгээ даган төр улс байгуулах үйл хэрэгт оролцсон юм. Засаг төрийн хэлбэрийг боловсронгуй болгож Чингис хааны зарлигаар баригдаж эхэлсэн Хар хорум хотыг бариулж дуусгасан юм. Мөн Монголын нууц товчоог бичүүлсэн.
Гүег
1. 1206 /улаан барс/
2. 1246 - 1248 /2/
3. Өгөөдэйн ахмад хөвүүн, Их хуралдайгаар хаанд өргөмжлөгдсөн. 1247 онд хүн амын анхны тооллогыг хийж байсан ба эцгийнхээ гадаад бодлогыг үргэлжлүүлж байсан байна. 1248 онд нас баржээ.
Мөнх
1. 1208 /шар луу/
2. 1251 - 1258 /7/
3. Чингис хааны отгон хөвүүн, тухайн цагтаа Монголыг дэлхийн хамгийн том их гүрний хэмжээнд хүгэж чадсан хаан, нэгдмэл байдлыг хадгалж чадсан төрийн гол зүтгэлтэн байлаа.
Хубилай
1. 1215 /хөхөгчин гахай/
2. 1260 - 1294 /34/
3. Монгол гүрний улс төрийн төвийг Бээжинд шилжүүлж, Монгол, Төвд, Хятад гүрнүүдийг захирсан Юань гүрнийг байгуулсан.Тэр үеэс Монгол задрах хандлага гарсан ч дэлхийн соёл иргэншилд их хувь нэмэр оруулсан юм.
Өлзийттөмөр
1. 1265 /хөхөгчин үхэр/
2. 1294 - 1307 /13/
3. Хубилай хааны ууган хүү Чингэмийн 3-р хөвгүүн бөгөөд их Юань гүрний хаан байсан.
Хайсанхүлэг
1. 1281 /цагаагчин могой/
2. 1308 - 1311 /3/
3. Чингэмийн 2-р хөвүүн Дармабалын хүү юм.
Аюурбарбад
1. 1285 /хөхөгчин тахиа/
2. 1312 - 1320 /8/
3. Дармабалын 3-р хөвүүн.
Шадбал
1. 1303 /харагчин туулай/
2. 1321 - 1324 /3/
3. Буянт хааны ууган хөвгүүн.
Есөнтөмөр
1. 1276 /харагчин могой/
2. 1324 - 1328 /4/
3. Чингэмийн ууган хүү Гамалын 2-р хөвгүүн.
Ашидхэв
1. 1320 /цагаан бич/
2. 1328 /1/
3. Есөнтөмөрийн ахмад хөвгүүн.
Хүслэн
1. 1300 /цагаан хулгана/
2. 1329 /1/
3. Хайсаны ахмад хөвүүн
Төвтөмөр
1. 1304 /хөх луу/
2. 1329 - 1332 /3/
3. Хайсаны 2-р хөвүүн бөгөөд Төгс төмөр хаан хэмээн алдаршсан.
Ринчинбал
1. 1325 /улаан барс/
2. 1332 /1/
3. Хүслэн хааны ууган хөвүүн.
Тогоонтөмөр
1. 1320 /цагаан бич/
2. 1333 - 1370 /37/
3. Ринчинбалын ах бөгөөд түүнийг цол нь "ухаант" гэсэн үг аж. Мөн түүний үед буюу 1368 онд Хятадад их бослого гарч Монголын ноёрхол унажээ.
Аюурширдар
1. 1338 /шар барс/
2. 1370 - 1378 /8/
3. Тогоон төмөр хааны ахмад хөвгүүн. Монгол уугуул нутагт, Хар хорумд хаан ширээнээ суужээ.
Төгстөмөр
1. 1342 /хар морь/
2. 1378 - 1388 /10/
3. Аюурширдар хааны дүү. Хятадын Мин улсын түрэмгийллийн эсрэг шийдвэртэй тэмцэгч байсан.
Энхзоригт
1. 1359 /шарагчин тахиа/
2. 1389 - 1392 /3/
3. Төгстөмөр хааны ахмад хөвүүн. Монголын аж ахуйг өөд нь татах нүсэр их ажилыг зохион байгуулж байсан юм.
Элбэг нигүүлсэгч
1. 1361 /цагаагчин үхэр/
2. 1393 - 1399 / 6/
3. Энх зоригт хааны ууган хүү.
Гүнтөмөр
1. 1377 /улаагчин могой/
2. 1400 - 1402 /2/
3. Элбэг нигүүлсэгч хааны ахмад хөвүүн.
Үгчхашха
1.
2. 1403 - 1408 /5/
3.
Өлзийтөмөр
1. 1378 /шар морь/
2. 1408 - 1411 /3/
3. Гүн төмөр хааны дүү бөгөөд Мин улсын эсрэг тэмцэлд бүх насаа зориулсан хүн юм.
Дэлбэг
1. 1395 /хөхөгчин гахай/
2. 1411 - 1425 /14/
3. Өлзийтөмөрийн ууган хөвүүн.
Адай
1. 1400 /цагаан луу/
2. 1426 - 1438 /12/
3. Хархуцагийн ууган хөвүүн.
Тайсун
1. 1422 /хар барс/
2. 1439 - 1452 /13/
3. Адай хааны ууган хөвүүн бөгөөд жинхэнэ нэр нь Тогтох бух юм.
Агваржин
1. 1423 /харагчин туулай/
2. 1452 /1/
3. Тайсун хааны дүү.
Эсэнтайш
1. 1407 /улаагчин гахай/
2. 1452 - 1455 /3/
3. Тайсун хааны ерөнхий сайд байсан Ойрдын Тогоон тайшын ууган хүү бөгөөд 15-р зууны дундуур Ойрд, Монголыг нэгтгэж байсан юм.
Меркус
1. 1446 /улаан барс/
2. 1455 - 1456 /2/
3. Тайсун хааны 2-р хөвүүн бөгөөд Эсэнтайш хааныг бослого гаргагчдад алагдсан учир Монголын анхны бага хаан болов.
Молон
1. 1437 /улаагчин могой/
2. 1456 - 1462 /6/
3. Меркус хааны дүү.
Мандуул
1. 1426 /улаан морь/
2. 1463 - 1467 /4/
3. Адай хааны 2-р хөвгүүн бөгөөд түүнийг нас бармагц түүний бага хатан Мандухай зүүн, баруун Монголыг нэгтгэж, нэгдмэл Монголыг сэргээх талаар гайхамшигт үйл бүтээсэн юм.
Батмөнх
1. 1464 /хөх бич/
2. 1470 - 1517 /47/
3. Чингисийн шууд угсааны хүн бөгөөд эцэг Баянмөнхийнх нь ах Мандуулын бага хатан Мандухай цэцэн хатан түүнийг 7-н настайд нь хаан ширээнд суулгав. Даяар эзлэх болтугай гэж "даян" цол өгсөн бөгөөд Монголыг нэгтгэх хэрэгт их үүрэг гүйцэтгэсэн хүн юм.
Барсболд
1. 1488 /шар бич/
2. 1517 - 1519 /2/
3. Батмөнх даян хааны 2-р хөвүүн түүхэнд сайн алаг хэмээн нэршсэн.
Бодьалаг
1.1505 /хөхөгчин үхэр/
2. 1520 - 1547 /27/
3. Батмөнхийн ахмад хөвгүүн Төрболдын ууган хөвүүн юм.
Дарайсун
1. 1520 /цагаан луу/
2. 1548 - 1557 /9/
3. Бодьалаг хааны ахмад хөвгүүн бөгөөд эл хааны үед төр улс төвшдөж, зургаан түмэн /их улс/ нэгдэж жаргуулав хэмээн "Лу алтан товч"-д өгүүлсөн байдаг байна.
Түмэнзасагт
1. 1539 /шарагчин гахай/
2. 1558 - 1592 /34/
3. Дарайсун хааны отгон хөвүүн. Түүнийг хаанд суухад Монголын нэгдэл дахин 1 удаа сэргэжээ. Тэрээр шинэ хууль цаазыг зохион явуулсан учир түүхэнд ийнхүү нэршжээ.
Буянцэцэн
1. 1555 /хөхөгчин туулай/
2. 1593 - 1603 /10/
3. Түмэн засагт хааны ахмад хөвүүн бөгөөд хаан байх хугацаандаа шашин төрөөр ерөнхий улсаа бэхжүүлсэн гэж үздэг.
Лигдэн хутагт
1. 1592 /хар луу/
2. 1604 - 1634 /30/
3. Буянцэцэн хаан ууган хөвүүн, түүний үед шарын шашин ихэд дэлгэр зарим ном судрыг Монгол хэлнээ орчуулсан нь Монголын соёл гэгээрэлд их нөлөө үзүүлэв. Тэрээр Манжийн түрэмгийллийг эсэргүүцэн, Монголыг нэгтгэхийг зорьж байсан бөгөөд Чингисийн угсааны сүүлчийн их хаан билээ.
Жавзандамба
1.
2.
3. Монголын төрийн сүүлчийн их хаан, шарын шашины тэргүүн богд.
No comments:
Post a Comment